آشنایی با مبانی استاندارد

 

ارائه دهنده : مهندس جواد صدخسروی

سمینار تخصصی آسانسور – مهر 1391

 

مقدمه :

دهکده جهانی دامنه وسیعی از حقوق و وظایف را برای شهروندانش تعیین می کند که شامل حق ایمنی، امنیت ، سلامت و دستیابی به اطلاعات و وظیفه حفاظت محیط زیست ، احترام به ایمنی ، استقلال و حریم خصوصی دیگران است. استاندارد، یاری دهنده شهروندان در استفاده از این حقوقی و عمل به وظایف است و از طریق تامین و حفاظت اطلاعات ، تضمین کیفیت و سلامت محصولات و خدمات ، تعیین الزامات برای ارائه راهنماهای مرتبط با محیط زیست و سایر مباحث حائز اهمیت شهروندان از جمله عدالت اجتماعی ، سلامت ، امنیت ، اطلاعات و ارتباطات و تجارت شرافتمندانه این امر را محقق می کند.(1)

به علت وجود انبوه تولید کنندگان و اغلب پوشیده بودن روش های ساخت اجناس، مشتریان به سمت انتخاب بر اساس عیار یا معیار سنجشی سوق داده می شوند که توسط آن بتوانند جنس، محصول یا خدمتی را که انتظار دارند با اطمینان بیشتری خریداری کنند. بنابراین هر تولید کننده به جهت نیل به اهدافی که در تولید و فروش به شکل بهینه در نظر دارد باید ابتدا به دنبال روش و اسلوب مناسب در تولید خود باشد بعبارتی تولید خود را استاندارد کند.(2)

با اجرای استاندارد ها، روش های سنتی تولید جای خود را به روش های علمی و منطقی می دهد و دانش فنی و فناوری برتر، به تدریج جایگاه واقعی خود را در توسعه صنعتی و اقتصادی پیدا می کند.(3) همچنین استانداردها نقش مؤثری در پیشبرد شناخت انتظارات جامعه و اجرای فعالیتهایی برای برآورده نمودن این انتظارات دارد. (4)

از جمله منافع استاندارد برای صنعت می توان به افزایش درآمد و پس انداز، مدیریت کردن بحران، اطمینان و موقعیت بخشی و اشتیاق به برتری اشاره کرد و برای مردم نیز محصولات و خدمات ایمن تر، افزایش قدرت خرید، سادگی و تطابق و بهبود رفاه اقتصادی و اجتماعی را در پی دارد. (5)

تعریف استاندارد (3)

استاندارد در لغت به معنی قاعده، قانون و مفاهیمی از این قبیل است. سازمان بین المللی استاندارد (ISO) تعاریف زیر را در مورد استاندارد بیان می کند :

الف) استاندارد مدرکی است در برگیرنده قواعد، راهنمایی ها یا ویژگی ها یی برای فعالیت ها یا نتایج آن ها به منظور استفاده عمومی و مکرر که از طریق هم رأیی فراهم و به وسیله سازمان شناخته شده ای تصویب شده باشد و هدف از آن دست یابی به میزان مطلوبی از نظم در یک زمینه خاص است.

یادآوری : استاندارد باید مبتنی بر نتایج استوار علوم، فنون، تجربیات و در راه ارتقاء منافع مطلوب جامعه باشد.

ب) استاندارد سازی، ایجاد مقرراتی است، برای استفاده عمومی که با توجه به مشکلات بالفعل و بالقوه، هدف از آن دست یابی به میزان مطلوبی از نظم در یک زمینه خاص است.

یادآوری : این فعالیت به خصوص شامل تدوین، نشر و اجرای استاندارد می باشد.

به طور کلی واژه استاندارد به دو مفهوم عمده به کار برده می شود. در مفهوم اول منظور از استاندارد، یکاها و برسنج های اندازه گیری است. این مفهوم می تواند به معنای یکاهای اندازه گیری مانند متر، کیلوگرم، ثانیه و نظایر آن ها باشد و یا مقیاس های فیزیکی از قبیل میله یک متری، وزنه یک کیلو گرمی و امثال آن را در برگیرد. در مفهوم دوم، استاندارد کتابچه یا مجموعه مدونی است که در برگیرنده مقررات و اصولی برای تنظیم امور فنی، علمی و تجاری می باشد.

سطوح استاندارد

استانداردها دارای پنج سطح کلی و به قرار زیر می باشند :

1- استانداردهای کارخانه ای

استانداردهایی هستند که توسط کارخانه برای تولید محصول و با هدف منافع کارخانه تدوین می گردند. استانداردهای کارخانه ای فقط در سطح کارخانه مورد پذیرش می باشند.

2- استانداردهای شرکتی

در برخی مواقع شرکت هایی از مجموعه چند واحد صنعتی ایجاد می شوند که به تدوین استانداردهای شرکتی می پردازند مانند :

 اتحادیه گاز آمریکا (AGA)

جامعه مهندسین خودرو (SAE)

3- استاندارد های ملی

استانداردهایی هستند که توسط مؤسسه استاندارد یک کشور با هدف حمایت از منافع جامعه در زمینه های مختلف تدوین می گردند. این استانداردها در کشور خود دارای اعتبار می باشند مانند :

استانداردهای ملی ایران ISIRI

استانداردهای ملی انگلستان BSI

استانداردهای ملی آلمان DIN

4- استانداردهای منطقه ای

عواملی نظیر موقعیت جغرافیایی، فرهنگ، سیاست و . . . برخی کشورها را بر آن داشت تا به طور مشترک مبادرت به تدوین استانداردهای منطقه ای نمایند که در کشور های آن منطقه مورد پذیرش می باشند. برخی از سازمان هایی که در این زمینه فعالیت می کنند عبارتند از :

اتحادیه استانداردسازی اروپا CEN

سازمان منطقه ای آفریقا برای استانداردسازی ARSO

5- استاندارد های بین المللی

روند رشد صنعت و تجارت کشورها را بیش از پیش به هم وابسته کرده است و برای ارتباطات بهتر، استانداردهای بین المللی به عنوان زبان مشترک توسط سازمان های بین المللی تدوین می گردند و مورد پذیرش تمامی کشورهای عضو آن سازمان ها می باشند. از جمله :

سازمان بین المللی استاندارد ISO

کمیسیون بین المللی الکتروتکنیک IEC

جنبه های استاندارد

استاندارد کلیه جنبه های زندگی بشری را در بر می گیرد لذا موضاعات مختلفی را شامل می شود.

1- استانداردهای اصطلاحات و علائم

یکی از نیازهای اساسی در شناخت یک محصول، فرایند یا خدمت، آشنایی با واژه ها و اصطلاحات علمی و فنی رایج در زمینه مورد نظر می باشد.از جمله استانداردهای اصطلاحات کنترل کیفیت، انرژی خورشیدی و تجهیزات جوشکاری.

علائم نیز از اهمیتی معادل اصطلاحات برخوردارند و مزیت آن ها بر اصطلاحات این است که بدون نیاز به زبان بخصوصی انتقال مفاهیم به سادگی امکان پذیر است.

2- استاندارد های مبنا

از مهمترین وظایف استاندارد کردن ایجاد یکنواختی است که نقش اصلی در این زمینه بر عهده استاندارد های مبنا می باشد. از جمله این استانداردها می توان به استاندارد یکاهای اندازه گیری در سیستم بین المللی یکاها (SI)، استاندارد اعداد مرجع و . . . اشاره کرد.

3- استاندارد ویژگی ها

استانداردهایی هستند که در آن شرح مختصر و موجز یک دسته شرایط که باید یک فراورده، یک ماده و یا یک فعالیت یا خدمت داشته باشد، آورده شده است.

4- استاندارد های آزمون

در این استانداردها، نحوه انجام یک آزمون از نظر مواد و تجهیزات لازم، روش کار، ارزیابی نتایج و نحوه گزارش دهی تدوین می گردد.

5- استانداردهای بازرسی و نمونه برداری

استانداردی است که در آن نحوه نمونه برداری و بازرسی از کالای تولید شده، قطعات و یا محموله های بزرگ جهت ارزیابی کاملاً مشخص شده است.

6- استاندارد طبقه بندی

در این استاندارد، مواد، فراورده ها، مفاهیم، روش ها، کمیت ها و امثال آن به منظور افزایش شناسایی، درک کلی و تسهیل عرضه و تقاضا بر مبنای خاصی به انواع مختلف طبقه بندی شده است. مانند طبقه بندی تلویزیون به انواع 14، 18، 21 اینچ و . . .

7- استاندارد آیین کار

استانداردی که در آن نحوه انجام یک عمل بر اساس آخرین پیشرفت های علمی و تجارب موفق مشخص شده است و می تواند روش های طراحی، ساخت، نصب، تولید، تعمیر و نگهداری را در برگیرد.

8- استاندارد درجه بندی

استانداردی است که در آن ماده یا فراورده بر اساس کیفیت و ویژگی های آن به اقسام مختلف تقسیم بندی شده است.

9- استاندارد بسته بندی، حمل و نگهداری

این استاندارد بخشی از ویژگی های کالا بوده که در استاندارد مربوطه قید می شوند. اما در مواردی که بسته بندی یا نگهداری شکل مشخص و صنعتی ندارد می توان جهت حفظ کیفیت از استاندارد بخصوصی پیروی کرد، مانند برخی علائم جهت حمل کالا.

10- استاندارد ایمنی

استاندارد هایی هستند که در رابطه با ایمنی کالاها، روش ها و افراد، تدوین می شوند، مانند استاندارد ایمنی آسانسور.

اهداف استاندارد (2)

همچنین استاندارد کردن اهدافی را دنبال می کند که به طور عمده عبارتند از :

1 – صرفه جویی در مواد مصرفی، انرزی و نیروی انسانی در حین تولید و تبادل کالا

2- ایجاد حداکثر یکنواختی در تولید و بهینه سازی شرایط تولید

3- ایجاد سادگی در روش ها و فراورده ها

4- فراهم کردن وسیله ای جهت بیان مقاصد و تبادل افکار میان طرفین ذینفع در هر قرارداد

5- حفظ منافع مصرف کننده از راه تأمین حداقل کیفیت کالا و خدمات به نحوی که با نیازها منطبق بوده و تحت نظارت و کنترل قرار داشته باشد.

فوايد استاندارد كردن (6)

• از نظر توليد كننده
• بكارگيري قواعد اصولي در فرآيندهاي ساخت
• كنترل بهتر فرآيندها ، مواد و انرژي
• جلوگيري از تلفات مواد و انرژي
• افزايش سرعت توليد
• كاهش ذخيره سازي در مورد مواد اوليه و محصولات
• كاهش انواع (صرفه جوئيهاي كلي)
• موفقيت در امر فروش و سود دهي
• سهولت برقراري ارتباط

• از نظر مصرف كننده
• اطمينان از كيفيت محصول
• قابليت تعويض پذيري
• سهولت برقراري ارتباط

• از نظر متخصصين
• بكارگيري روشها و مواد پذيرفته شده جهت سهولت و تسريع طراحي ، انتخاب و …
• سهولت بهبود و توسعه محصولات و فرآيندها
• افزايش اطلاعات و دانش فني در رابطه با خواص، امكانات و كاربرد مواد
• راهنمائي به منظور تنظيم تحقيقات و برنامه هاي توسعه

• از نظر تجارت
• به حداقل رساندن تأخير مكاتبات و مذاكرات ناشي از تعيين مشخصات سفارشات ناقص يا غير دقيق
• وجود اصول عملي و كاربردي جهت پذيرش يا مرجوع نمودن كالا و ارزيابي شكايات و اعتراضات مربوط به قراردادها

آشنایی با برخی استانداردهای ایزو (7)

استاندارد ISO 9000

در سال 1987 کمیته فنی 176 سازمان بین المللی استاندارد تحت عنوان «مدیریت کیفیت و تضمین کیفیت»  سری استانداردهای ISO 9000 را به جهانیان ارائه نمود. هدف از تدوین این سری استاندارد به وجود آوردن الگویی بین المللی برای پیاده سازی و استقرار سیستم های مدیریت و تضمین کیفیت می باشد. در واقع استاندارد ISO 9000 به یک محصول خاص داده نمی شود بلکه فرایند تولید کالا یا خدمات را در یک واحد تجاری مورد ارزیابی قرار می دهد.

مزایای بکارگیری استاندارد ISO 9000

• بررسی مجدد فعالیت های سازمان بر اساس اهداف سازمان و رفع کاستی ها
• شفافیت فرایندها و شاخص ها در سازمان
• جلوگیری از دوباره کاری ها به واسطه تعریف فعالیت های برنامه ریزی شده و سیستماتیک
• کاهش هزینه ها
• ایجاد اطمینان و اعتماد در درون سازمان (مشتری)
• افزایش توان رقابت در عرصه بین الملل

دامنه کاربرد : این استاندارد در کلیه سازمان های تولیدی، خدماتیريا، پژوهشی و آموزشی و غیره کاربرد دارد.

استاندارد ISO 14000

استانداردهای خانواده ISO 14000 شامل استاندارد های بین المللی در رابطه با سیستم های زیست محیطی است. یک سیستم مدیریت زیست محیطی می تواند به عنوان بخشی از سیستم های جامع مدیریت به حساب آید.

این سیستم شامل ساختار سازمانی، فعالیت های طرح ریزی، تعریف مسئولیت ها، تعیین روش ها و فرایندها و همچنین در اختیار گیری منابع لازم برای تهیه، اجرا، بازنگری و حفظ خط مشی زیست محیطی سازمان است.

در واقع این گواهینامه به واحدی اعطا می شود که در دراز مدت برنامه های عملی برای کمک به پاکیزه ماندن محیط زیست داشته باشد و آنها را به درستی اجرا کند.

مزایای بکارگیری استاندارد ISO 14000

• ایجاد سیستم های مدیریت زیست محیطی که منجر به حفاظت بیشتر از محیط زیست می شود.
• به حداقل رسانیدن موانع غیر تعرفه ای تجاری و تسهیل تجارت بین المللی با توجه به بها دادن بیشتر به محیط زیست در سازمان ها
• جلب مشتریان بیشتر و افزایش سهم بازار در سطح بین المللی
• افزایش رعایت مقررات و قوانین مربوط به محیط زیست
• استفاده بهینه از منابع طبیعی
• ایجاد ارزش افزوده بیشتر برای سازمان

دامنه کاربرد : این استاندارد در کلیه صنایع و سازمان های مختلف تولیدی و خدماتی کاربرد دارد.

استاندارد OHSAS 18001

سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی بر مبنای مشخصه های بیان شده در استاندارد OHSAS 18001 طرح ریزی و استقرا می یابد. این استاندارد سازمان را در شناسایی، حذف و یا به حداقل رساندن خطرات مرتبط با بهداشت و ایمنی کارکنان خویش و سایر طرف های ذینفع که در معرض آن قرار دارند، یاری می کند.

 مزایای بکارگیری استاندارد OHSAS 18001

• تفکری طرح ریزی شده و مستند در ارتباط با بهداشت و ایمنی شغلی
• ساختاری مناسب برای مدیریت بهداشت و ایمنی شغلی
• ایجاد محیط کاری ایمن تر و سالم تر
• افزایش آگاهی و دانش در خصوص مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی
• کاهش ریسک حوادث، رویدادها و …

دامنه کاربرد : این استاندارد در کلیه سازمان های تولیدی و خدماتی کاربرد  دارد.

 

ISO/IEC 17025

این استاندارد تخصصی برای تشریح سیستم مدیریت کیفیت آزمایشگاه ها تدوین شده است. به بیان دیگر این استاندارد برای کلیه آزمایشگاه های ارائه دهنده خدمات اندازه گیری، تست، آزمون و کالیبراسیون بدون توجه به تعداد پرسنل یا گستردگی محدوده فعالیت های آن قابل کاربرد می باشد.

استاندارد ISO/TS 16949

با وجود آنکه استاندارد های سری ISO 9000 به دلیل ماهیت مستقل خود برای بسیاری از نهاد ها بعنوان پایه و اساس سیستم مدیریت کیفیت قرار گرفته، اما برخی حوزه های اقتصادی مانند صنایع خودرو سازی که علاقه بیشتری به براورده شدن خواسته های کیفی خود دارند اقدام به تدوین الزامات ویژه خود نموده اند و اجرای این خواسته ها را برای تأمین کنندگان خود الزام نموده اند.

از آنجا که تعداد این الزامات سبب بروز مشکلاتی در خصوص ارزیابی مکرر خواسته های متفاوت برای قطعه سازان طرف قرارداد خودرو سازان مختلف شده است، بررسی ها برای حل این مشکل منجر به تشکیل گروه کاری بین المللی صنعت خودرو گردید که این گروه کاری با همکاری کمیته فنی 176 سازمان بین المللی استاندارد اقدام به یکپارچه سازی الزامات خودرو سازان نمود.

 

منابع

(1) پیام روز جهانی استاندارد، سال 2007

(2) ماهنامه استاندارد، شماره 190، خرداد 1387

(3) «گزیده ای از استاندارد و کیفیت»، اداره کل استاندارد و تحقیقات صنعتی استان تهران

(4) ماهنامه استاندارد، شماره 196، آذر 1387

(5) ماهنامه استاندارد، شماره 195، آبان 1387

(6) مهرداد یگانه، استاندارد و استاندارد کردن، مرکز آموزش تحقیقات صنعتی ایران، پاییز 1379

(7) آشنایی با استاندارد های ایزو، ماهنامه استاندارد، شماره 188، فروردین 1387