نقش دانش مهندسی و آسانسور در بلند مرتبه سازی
مجتبی عباسی مَرَقی (کاشان)
چکیده :
سخن با ارزش مهندس خانشقاقی :
“من و آدمهایی نظیر من فکر نمی کنیم موجودات خارق العاده ای هستیم، ما آدمهای عادی هستیم، عادی مثل یک پیچ، ماشینی هست که شما می خواهید آنرا درست کنید و احتیاج به یک پیچ دارد. به اوراقچی مراجعه کرده و این پیچ را پیدا نموده و سر جایش می بندید و ماشین را راه می اندازید. ما همان پیچ هستیم باید ما را پیدا می کردند و سر جایمان قرار می دادند، اما رسم روزگار خلاف این بود اگر به اصطلاح همین پیچ ها سر جای خود قرار می گرفتند، دنیا را عوض می کردند. برعکس ممالک مترقی جهان، در مملکت ما کسی نبود که وقتش را صرف پیدا کردن این پیچ ها کند. که ما هم بتوانیم مملکتمان را همگام با پیشرفت آنان کنیم.”
نقش دانش مهندسی و آسانسور در بلند مرتبه سازی
ساختمانهای بلند مرتبه (برج یا آسمانخراش) یکی از نمادهای پیشرفت در مجامع جهانی محسوب می شود، کشورهای پیشرفته در رقابتی سخت و فشرده با یکدیگر در تلاشند تا با طراحی و ساخت آسمانخراشی بلندتر رکورد دار این رقابت پایان ناپذیر باشند.
به همین جهت هر از چندگاهی شاهد پیدایش این غول های سر برافراشته در آسمان این کشورها می باشیم. در روزگاران گذشته و عصر حجر انسانها به صورت گروهی و در سرپناه های طبیعی، کوهها و غارها زندگی می کردند و به مرور با استفاده از عناصر طبیعی موجود در پیرامونشان از قبیل سنگ، چوب درختان، بوته های پر شاخ و برگ، نی نیزارها، شاخ و استخوان حیوانات و شاخ و برگ درختان سرپناه و حصاری برای خود ساختند.
با گذشت زمان و رشد فکر و اندیشه، با استفاده از بافت و گره و ترکیب چوب و طناب به فناوری جدیدی دست یافتند و برای ساختن سرپناه از فن به هم بستن، بافتن، به هم گره زدن بهره بردند.. به مرور با دستیابی به ترکیبات ابتدایی از قبیل آب و خاک که آنرا تبدیل به گل نموده با استفاده از سنگ اولین بنا ها شکل گرفت. این تلاشها با ساخت ابزار تراش سنگ، چوب، و ترکیب آنها با پشم حیوانات خانه های امن تری را برای آنان فراهم کرد. در دوره هخامنشیان، ایرانیان پی ستونها را از پائین به هم وصل می کردند و در واقع پی ساختمان را به صورت فونداسیون نواری اجرا می کردند و ستونهای سنگی را در بالا با استفاده از شاه تیرهای چوبی به هم وصل می کردند و بدین ترتیب یک ساختمان اسکلت سنگی، چوبی می ساختند تا حتی در مقابل زلزله نیز مقاوم باشد و از این رو ایرانیان را باید از اولین مهندسان صنعت ساختمان و راه سازی دانست.
البته پدیده ساختمان مرتفع مربوط به زمان حال یا قرون اخیر نمی باشد و ریشه در تاریخ چندین هزار ساله دارد، در گذشته های دور، حتی هزاران سال قبل از میلاد و پس از آن بشر علاقه خود را به ساخت بنا های عظیم و بلند نشان داده و با ایجاد آنها از قبیل اهرام ثلاثه مصر، برج و باروهای دیوار چین، برج های افسانه ای بابل، قصرها و کاخهای تخت جمشید، طاق کسری، کلیساها و مساجد این علاقه را به واقعیت مبدل کردند، که بعضی از این بناها با گذشت قرون برای نسل های بعد به یادگار باقی مانده است.
معماران و طراحان ساختمان نقشی انکارناپذیر در پیدایش و خلق این بنا ها داشته و به مرور تجارب آنان و دیگر علوم وابسته گرد آوری و مکتوب شده و به صورت علوم مهندسی و با انشعاب به شاخه های مرتبت و متنوع، به علاقمندان این رشته ها منتقل گردید.
تاریخ بشر توسط یک رشته پیوسته و تدریجی از اکتشافات و نو آوری و اختراعات در علوم مختلف شکل گرفته است. علوم و فنون مختلف به مرور رشد و توسعه یافته و بشر بدنبال دستیابی و کشف دنیای پیرامون خود با اختراع ادوات و وسائل مختلف بدنبال رفاه و آسایش خویش بر آمد. علوم مهندسی در این عرصه، پر شتاب تر از دیگر علوم متحول و به رشدی تند و سریع رسید و مهندسان در حوزه های گوناگون دست به تحقیقات و کاووش زده و به نتایج شگرفی دست یافتند که آن نتایج، زیر بنای دانش مهندسی امروز محسوب می گردد.
یکی از اساسی ترین حوزه های مهم علوم، مهندسی بخش حمل و نقل بود، انسانها طی قرون متمادی برای حمل و نقل و جابجایی اجسام یا از نیروی چهارپایان و حیوانات استفاده می کردند یا اینکه از نیروی جسمانی خود، بعدها با ذهن خلاق خویش و شناخت نیروی باد و آب این پدیده های طبیعی را بخدمت گرفته و تحولی شگرف در این عرصه بوجود آوردند.
استفاده از نیروی آب و بخار برای بوجود آوردن حرکت به دو هزار سال قبل باز میگردد، اما در حدود سیصد سال پیش با اختراع دستگاههای تولید بخار سهم عمده و قابل توجهی در حوزه مکانیک داشته است و توسعه آن با توجه باینکه در هر جایی که آب و سوخت از قبیل چوب یا ذغال سنگ وجود داشت، این امکان را فراهم می کرد تا ماشین های تولید بخار مورد استفاده قرار گیرد که بسیار چشمگیر بوده است.
در قرن هفدهم میلادی دنیز پاپن ( Denis Papin ) دانشمند فرانسوی نیروی بخار را کشف کرد و در سال 1688 میلادی (1067 شمسی) توانست اولین دیگ بخار را اختراع نماید و به همین دلیل با تکمیل اختراع خود او را پدر بخار لقب دادند.
در سال 1698 میلادی (1077 شمسی) یک دانشمند انگلیسی به نام سبیوری موفق شد اولین ماشین بخار را بسازد. سالها بعد جیمز وات اسکاتلندی (که در 19 ژانویه سال 1736 میلادی – 29 دی ماه 1114 شمسی در گرینوک اسکاتلند متولد شده بود) در سال 1764 میلادی (1142 شمسی) هنگامی که مشغول تعمیر یک مدل ماشین بخار ساخته شده توسط نیوکومن بود، به ماشین بخار علاقمند شده و اصلاحات بسیار مهم و پیچیده ای در ماشین مذکور بوجود آورد.
جیمز وات مخترع چگالگر بخار بود و به افتخار خدمات او واحد توان در اس- آی را وات گذاشتند (واحد الکتریکی وات) اصطلاح اسب بخار (horsepower) نیز از جیمز وات به یادگار مانده است.
جیمز وات در سال 1781 میلادی (1159 شمسی) با اختراع چرخ دنده حرکت تناوبی موتور را به حرکت دورانی تبدیل کرد. جیمز وات با توجه باینکه فقط در یک دوره یکساله ابزار شناسی شرکت کرده بود، از استعداد و ذهنی خلاق و پویا برخوردار بود. البته وی در سال 1788 میلادی (1166شمسی) پروانه تنظیم موتور و در سال 1789 میلادی(1167 شمسی) شمارشگر (کنتور) و شیر فشار شکن را اختراع کرد.
مهندسی راه و ساختمان و علوم مهندسی بخش حمل ونقل از تاثیرگذارترین علومی هستند که بعدها تواما صنعت ساختمان را متحول و دگرگون نمودند. بنا بر شواهد و اسناد تاریخی نخستین مدرسه مهندسی توسط (ویبوس) در حدود سه هزار سال قبل از میلاد در اسکندریه مصر ایجاد گردید و پس از آن در کشورهای یونان، رم، ایران و چین تاسیس گردید.
دانشگاه القرایین در کشور مراکش که مسجدی بوده و در سال 859 میلادی(238 شمسی) توسط یکی از شاهزادگان سلاطین فاطمی در این کشور احداث و علوم ریاضیات، فیزیک، شیمی، و زبانهای خارجی در آن تدریس می شده است.
دانشگاه الازهر در کشور مصر در سال972 میلادی(351 شمسی) تاسیس گردید . این دانشگاه نیز همانند دانشگاه آکسفورد انگلستان در آغاز اختصاص به علوم دینی داشته و بعدا تدریس دیگر علوم را در برگرفته است.
دانشگاه جندی شاپور در سال 892 میلادی( 271 شمسی ) در زمان حکومت ساسانیان بنیاد نهاده شد که البته در ابتدا کانون اصلی رشته های پرشکی و فلسفه بود و سپس علوم ریاضی و هندسه و.. در آن تدریس می شده است.
دانشگاه نظامیه در قرن یازدهم میلادی توسط خواجه نظام الملک طوسی احداث گردید.
در سال 1088 میلادی (467 شمسی) دانشگاه بولونیا در ایتالیا
قبل از سال 1096 میلادی (475 شمسی) دانشگاه سوربن در فرانسه
حدود سال 1096 میلادی (475 شمسی) دانشگاه آکسفورد در انگلستان
در سال 1150 میلادی (529شمسی) دانشگاه مون پیلیه در فرانسه
در سال 1218 میلادی (597 شمسی) دانشگاه سالامانکا در اسپانیا
درسال 1222 میلادی (601 شمسی) دانشگاه پادوا در ایتالیا
در سال 1284 میلادی (663 شمسی) دانشگاه کمبریج در انگلستان
در سال 1636 میلادی (1014 شمسی) دانشگاه هاروارد در شهر کمبریج ایالت ماساچوست آمریکا
در سال 1745 میلادی ( 1123 شمسی ) دانشگاه مهندسی در شهر برزیک کشور سوئیس
در سال 1746 میلادی ( 1124 شمسی ) دانشگاه پرینستون در نیوجرسی آمریکا
در سال 1747 میلادی ( 1125شمسی ) دانشکده مهندسی شهر پاریس در فرانسه
در سال 1754 میلادی ( 1132 ) دانشگاه کلمبیا در ایالت نیویورک آمریکا
در سال 1803 میلادی ( 1181 شمسی ) دانشکده فنی در ایتالیا
در سال 1806 میلادی ( 1184 شمسی ) دانشکده مهندسی در چکوسلواکی
درسال1815 میلادی ( 1193 شمسی ) دانشکده مهندسی در اتریش
در سال 1817 میلادی ( 1195 شمسی) دانشکده مهندسی رم در ایتالیا
در سال 1825 میلادی (1202 شمسی) به بعد دانشگاه های مختلف در آلمان، انگلیس، و دیگر کشورهای جهان تاسیس گردید.
در سال 1851 میلادی ( 1229 شمسی ) دار الفنون در تهران
درسال 1861 میلادی ( 1239 شمسی ) انیستیتو تکنولوژي ماساچوست در نزدیکی بوستون در آمریکا
در سال 1868 میلادی (1246 شمسی ) دانشگاه برکلی شهر برکلی کالیفرنیا در آمریکا
در سال 1870 میلادی ( 1248 شمسی) دانشگاه ایالتی اوهایو شهر کلمبوس ایالت اوهایو در آمریکا
در سال 1873 میلادی ( 1252 شمسی ) کالج البرز در تهران
در سال 1885 میلادی ( 1264 شمسی) دانشگاه استنفورد در کالیفرنیا و نزدیکی سانفرانسیسکو در آمریکا
در سال 1891 میلادی ( 1269 شمسی ) دانشگاه شیکاگو در ایالت ایلینوی آمریکا
در سال 1891 میلادی (1269 شمسی )انیستیتو تکنولوژی کالیفرنیا در آمریکا
در سال 1935 میلادی ( 1313 شمسی) دانشکده مهندسی دانشگاه تهران درتهران
در سال 1956 میلادی ( 1334 شمسی ) دانشکده مهندسی جندی شاپور در اهواز
در سال 1959 میلادی ( 1337 شمسی) دانشکده مهندسی تبریز در تبریز
درسال 1965 میلادی ( 1343 شمسی ) دانشکده مهندسی شیراز در شیراز
دانشگاههای فوق از گزینه های مهم و معروف می باشند، دانشگاهای دیگری هم در همین ایام در کشورهای مختلف تاسیس گردیده است که به جهت طولانی شدن بحث از ذکر آنها خوداری شده است.
فارغ التحصیلان این دانشگاهها و تعدادی افراد نخبه در طول تاریخ در بخش ساختمان و صنعت مخصوصا صنعت بالابر و آسانسور با ابداعات و نوآوری های خود این بخش از علوم را دگرگون و متحول ساختند و با استفاده از خلاقیت های پیشینیان و ابتکارات و اختراعات جدید پدیده های غیر قابل باوری را بوجود آوردند.
تا اواخر قرن نوزدهم ساختمانی با بیش از پنج طبقه ساخته نشده بود، و برای رسیدن به طبقات بالا باید از راه پله استفاده می شد و این مسئله یکی از مشکلات اساسی اینگونه ساختمانها بود و لذا ساختمانها اکثرا یک طبفه و در مواردی نادر دو طبقه و یا بیشتر ساخته می شدند.
در قرن نوزدهم میلادی بشر با استفاده از فناوری تولید فولاد مخصوص بتون مسلح به پیشرفت چشمگیر و قابل توجهی در بلند مرتبه سازی دست یافت و به موازات آن با پیدایش نیروی برق مسئله آبرسانی به طبقات بالا توسط پمپ حل و همچنین با اختراع آسانسور، مشکل تردد به طبقات بالاتررفع و دست مهندسان و معماران را برای طراحی و ساخت ساختمانهای بلند باز کرد.
اختراع آسانسور محدودیت ارتفاع ساختمان ها به طبقات محدود، را از میان برداشت و پس از اختراع این پدیده، مهندسان و معماران ایده های بلند پروازانه خود را به واقعیت رساندند .
تا قبل از قرن نوزدهم برای استفاده ازبالابرها از سه نیروی اصلی انسان، حیوان، و آب استفاده می شده است. سالهای قبل از میلاد توسط یک معمار رومی بنام ویتروس با استفاده از طناب و قرقره چوبی به عنوان بالابر وسایل و لوازم را جابجا می کرده است.
این شیوه با یک حرکت رو به جلو در طی قرون و اعصار و در مسیرهای پر چالش علمی پیش رفته و تکامل یافته است. در قرون وسطی حاکمان برای حفاظت از برج و باروها و استحکامات نظامی بالا برهایی تهیه کرده که برای حمل تجهیزات با استفاده از قرقره و طناب و نیروی حرکتی حیوانات اهلی و گلادیاتورها از آنها استفاده می کردند. اما همزمان با رشد و توسعه دانش و تمدن انسانها، دانش فنی سیستم های حمل ونقل عمودی نیز توسعه یافته و پایه گذار واقعی آن ریاضیدان بزرگ جورج آتوود می باشد. که این پدیده را متحول نمود اما به دلیل عدم امنیت و خطر سقوط این بالابرها چندان مورد توجه قرار نگرفت.
انقلاب صنعتی دراواسط قرن هیجدهم در انگلستان آغاز شد و به تدریج به دیگر کشورها گسترش یافت و انگلستان را به اولین قدرت صنعتی دنیا مبدل ساخت. البته در عصر صنعتی فیزیکدان و ریاضیدان شهیر انگلیسی ویلیام تامسون که به لرد کلوین معروف بود و نام اصلی او (Nicolas Leonard Sadi Carnot) بود با استفاده از نیروی سیال در جابجایی کابین آسانسور بهره برد. البته گفته می شود اولین آسانسور طراحی شده در سال 1743 میلادی (1122 شمسی) برای لوئی پانزدهم در قصر او در فرانسه ساخته شد.
که تنها یک طبقه حرکت می کرد و به دلیل داشتن صندلی بسیار شیک و تجملاتی، معروف بود به صندلی پرنده ( Flyng chair)که مخصوص یک نفر بود و در خارج از ساختمان قرار می گرفت و پادشاه از طریق بالکن قصر وارد آن می شد و مکانیزم آن به صورتی بود که بوسیله طناب و چند قرقره از داخل دودکش عبور داده شده و وقتی لوئی دستور حرکت می داد مردان مستقر در زیر دودکش طناب را می کشیدند و این آسانسور به طبقه بالا می رفت.
در سال1846 میلادی (1225 شمسی) توسط سر ویلیام آرمسترانگ (S.William Armstrong ) جرثقیل هیدرولیک ابداع گردید.
در سال 1850میلادی (1229 شمسی) آسانسوری که با نیروی بخار کار می کرد در معدن بکار گرفته شد.
آقای الیشا گراوز اوتیس (Elisha Graves Otis) کارشناس ارشد مکانیک متولد سوم اوت 1811 میلادی (یازدهم مرداد سال 1190 شمسی) در سال 1852 میلادی(1231 شمسی) موفق به اختراع ترمز آسانسور شد.
نوآوری اوتیس(Otis) بهبود در عملکرد دستگاههای بالابر و استفاده از سیستم ترمز آسانسور بود.
اوتیس (Otis) پس از دوسال کار و تحقیق نهایتا در ماه مه سال 1854 میلادی (1233 شمسی) اختراع کامل شده خود را در نمایشگاه جهانی در شهر نیویورک (قصر بلور(CRYSTAL PALACE) با ترفندی جالب و متهورانه، به صورت شیرین کاری، خود بر روی پالت آسانسور و با ژستی غرورآمیز کهحاکی از اطمینان وی بود رو به سوی جماعت انبوهی که برای تماشای این اختراع مهم او در کریستال پالاس نیویورک جمع شده بودند ایستاد و در حالیکه آسانسور در حال حرکت بود دستور داد طناب های بالابر یا همان آسانسور را با تبر یا وسیله ای شبیه شمشیر قطع کنند و به محض اینکه طناب بالابر قطع شد، آسانسور یا بالابر با شتاب به سوی پائین سقوط کرد.
در زمان قطع طناب و شتاب گرفتن آسانسور به سمت پائین ناگهان فریاد جماعت شگفت زده سالن را به لرزه در آورد. اما با توجه به قطعاتی که اوتسیس (Otis) در این بالابر یا آسانسور تعبیه کرده بود به محض رها شدن آسانسور و سرعت گرفتن به سوی پائین به حالت سقوط، قلابهای مخصوص در چهار گوشه بالابر فعال شده و به داخل دندانه هایی که در آنجا نصب شده بود رفته و آسانسور در جا متوقف گردید. اوتیس (otis)اولین آسانسور ایمن را در 20 سپتامبر 1853 (19 فروردین 1268 شمسی) در ساختمان Benjamin Newhouse نصب کرد.
در 23 مارس سال 1857 میلادی( سوم فروردین 1236شمسی) توسط اوتیس (Otis) اولین آسانسور کامل و مجهز به سیستم ترمزایمنی درفروشگاهی واقع در ساختمان شماره 488 در برادوی نیویورک (Brodway Newyork City) نصب گردید.
در 15 ژانویه سال 1861 میلادی(24 دی ماه سال 1239 شمسی) الیشا اوتیس اختراع خود را طی شماره 31.128 تحت نام (Hoisting Appartus) به ثبت رساند.
اوتیس (Otis )در8 آوریل سال 1861 میلادی(19 فروردین 1240 شمسی) به علت بیماری دیفتری درگذشت و پسرانش چارلز اوتیس و نورتون اوتیس کار پدر را ادامه داده و شرکت برادران اوتیس را تاسیس کردند.
در سال 1864 میلادی(1243 شمسی) این فعالیت به صورت جدی تری ادامه یافت و شکل واقعی آن در سال 1898 میلادی(1268 شمسی) بود.
البته اجداد الیشا گراوز اوتیس در سال 1631 میلادی (1010 شمسی) از انگلستان به Hingham مهاجرت کرده بودند. نوه بزرگ او جیمز اوتیس( 1883- 1825) وکیل بوستون بوده و نقش عمده ای در توسعه سیاسی اقتصادی این ایالت داشته و یکی از مخالفان جدی سیاست های استعماری انگلستان بوده است.
پسران اوتیس در سال 1870 میلادی(1249 شمسی) با ابتکار و شیوه ای خلاقانه با استفاده از فشار آب ساختمان، آسانسور هیدرولیک خود را راه اندازی کردند. در سال 1873 (1252 شمسی) شرکت اوتیس با نصب تعداد 2000 دستگاه آسانسور در ساختمانهای مسکونی، ادارات، هتل ها و فروشگاهای بزرگ رکورد دار این صنعت شد.
در سال 1874 میلادی (1253 شمسی) شرکت آسانسور سازی شیندلر (Schindler Lift Company)در سوئیس توسط رابرت شیندلر (Robert Schindler)تاسیس گردید. که در آینده به طور کامل تاریخچه این شرکت را بررسی خواهیم کرد.
در اینجا باید از یکی از مهمترین و حساسترین طرح های ایمنی در آسانسور یاد کنیم که توسط آقای آلکساندر مایلز انجام گردید (Alexander Mils) طرح یا اختراع وی ایجاد مکانیزم خودکار بسته شدن دربهای آسانسور بود. تا قبل از طرح آقای آلکساندر مایلز درب آسانسور توسط کاربران آسانسور یا اپراتورهای مقیم در داخل آسانسور بوسیله دست و به صورت مکانیکی باز و بسته می شد و گاهی در اثر فراموشی یا بی توجهی آنان درب آسانسور باز می ماند و به جهت پرتگاه بودن ممکن بود هر آن حادثه ای اتفاق بیافتد. آقای آلکساندر مایلز این اختراع خود را در تاریخ 11 اکتبر سال 1887 میلادی (19 مهرماه 1266 شمسی) در آمریکا به ثبت رساند.
در سال 1889 میلادی (1268 شمسی) در حالی مهندسان و معماران زبردست شیکاگو در حال طراحی ساختمانهای بلند بودند و مهندسان آلمانی در حال توسعه آسانسور، شرکت اوتیس آسانسور برقی خود را به بازار روانه کرد.
در سال 1894 میلادی (1273 شمسی) شرکت اوتیس(Otis) آسانسور هیدرولیک شیب رو را (The Park Hill Elevator) که به صورت شیب دار از سطح خیابان به داخل ایستگاه قطار وارد می شد را عرضه کرد.
در سال 1898 میلادی(1277 شمسی) اوتیس(Otis) با ادغام کردن 14 شرکت آسانسوری دیگر در خود، شرکت اوتیس را به عنوان یک شرکت پر توان و معتبر به جهان معرفی کرد.
در سال 1903 میلادی (1282 شمسی) آسانسور الکتریکی گیرلس (Gearless) توسط شرکت اوتیس روانه بازار شد.
در سال 1931 میلادی (1310 شمسی) شرکت اوتیس موفق شد آسانسورهای جدید خود در اولین آسمانخراش افسانه ای دنیا، آسمانخراش امپایر استیت (Empire State Building) و سپس در شیکاگو جان هنکاک سنتر(Chicago,sJohn Hancok Center) و برج تورنتو (Toronto,s CN Tower) نصب کند.
این روند سالهای سال ادامه داشته و هم اکنون شرکت (otis)با سابقه بیش از 1.700.000 دستگاه آسانسور و 110.000 دستگاه پله برقی با حدود 500 نمایندگی در 200 کشور جهان به فعالیت خود ادامه می دهد.
با کشف انرژی برق آسانسورهای الکتریکی جایگزین آسانسورهای هیدرولیک شد. ورنر زیمنس آلمانی (WERNER sIEMENS)در سال 1866 میلادی (1244 شمسی) اصول دینامو الکتریک را کشف و بنیان مهندسی برق را مستحکم نمود و این کشف، ایده استفاده از جریان برق را به عنوان یک منبع مولد مطرح ساخت.
وی نام این پدیده را به آلمانی (Electro Techic) گذاشت. و بر همین اساس در سال 1879 میلادی (1257 شمسی) اولین قطار برقی در برلین آلمان راه اندازی شد.
ضمنا درسال 1915 میلادی (1293 شمسی) با استفاده از سیستم کنترل الکتریکی مشکل در تراز کف طبقه ایستادن کابین آسانسور رفع و امکان توقف آسانسور و تراز شدن کابین با کف طبقه فراهم گردید.
در سال 1880 میلادی(1258 شمسی) با استفاده از موتور الکتریکی ابتدا اولین پله برقی و سپس اولین آسانسور الکتریکی در آلمان راه اندازی و به جهان معرفی گردید.
جان اگستس روبلینگ (John Augostus Roebling) طراح پلهای سیم بگسلی (1806- 1869میلادی) با بکارگیری سیم بگسل فولادی در آسانسور تحولی در این زمینه بوجود آورد و راه را برای مهندسان و معماران خلاق و مبتکر هموارنمود و شرایط را برای ساخت وساز برجها و آسمانخراشهای بلند فراهم نمود.
اولین آسانسورها در ساختمانهای بلند، در سال 1870 میلادی(1248 شمسی) در ساختمان شرکت بیمه اکوتیبل لایف نیویورک نصب شدند. با تحولاتی که در این سالها بوجود آمد و پس از راه اندازی اولین آسانسور ایمن توسط اوتیس (Otis) شیکاگو در سال1857 میلادی (1263شمسی) شاهد ظهور اولین آسمانخراش شد.
در سال 1889میلادی(1268 شمسی) با استفاده از سازه های فلزی اولین ساختمان اسکلت فلزی بنام لایتر ساخته شد.
درسال 1890 میلادی (1268 شمسی) بتون به عنوان یکی از مصالح سازه ای در صنعت ساختمان ظهور کرد.
در سال 1891 میلادی (1269 شمسی) ساختمان شانزده طبقه مونادنوک در شیکاگو قد برافراشت. این بنا البته اولین بنای بلند در جهان نبود اما اولین مثال از یک فرم جدید مهندسی در جهان بود که باعث شد چهره تمام شهرهای بزرگ را دگرگون کند.
شیگاگو زادگاه آسمانخراشهای مدرن است. آسمانخراش امپایر استیت (Empire State Building) با تعداد 73 دستگاه آسانسور و 103 طبقه در نیویورک واقع در منطقه منهتن قرار دارد.
ارتفاع این برج 448 متر می باشد. و ساخت آن در سال 1930 میلادی (1309 شمسی) شروع و پس از گذشت 14 ماه به اتمام رسید. البته طبقه آخر آن در ارتفاع 391 متری واقع شده و بقیه ارتفاع مربوط به دکل وآنتن تلویزیونی می باشد. (تصویر شماره 7)
آسمانخراش امپایر استیت مدت 40 سال رکور دار بلند ترین برج در جهان بود. تا زمانی که ساختمان شمالی تجارت جهانی در سال 1972 ساخته شد.( ازسال 1931 تا 1972)
البته پس از حادثه یازدهم سپتامبر و فرو ریختن ساختمانهای تجارت جهانی(Word Trade Center) دوباره این رکورد به امپایر استیت برگشت و در حال حاضر رتبه سوم در آمریکا و رتبه پانزدهم در جهان در اختیار ساختمان امپایر استیت می باشد. برای انجام عملیات ساخت این برج در طی 430 روزی که به پایان رسید 3400 کارگر مشغول بکار بودند.
البته رکورد بلندترین آسمانخراشها تا سال 1998 میلادی در اختیار آمریکا بود. تا اینکه با ساخته شدن برجهای دوقلوی پتروناس در کوالالامپور مالزی رکورد بلندترین آسمانخراش از امریکا به آسیا رفته و در اختیار کشور مالزی قرار گرفت. این برج دارای 88 طبقه می باشد که از نظر تعداد طبقات رکورد دار نیست اما از نظر ارتفاع با داشتن 452 متر ارتفاع یکی از بلندترین آسمانخراش ها در جهان می باشد.
لازم به یادآوری است طرح ژولورنی برج الخلیفه دبی (Burj Khalifa) که قرار است دارای ارتفاعی بیش از 800 متر تا بالای دکل آنتن مخابراتی در راس آن، باشد رکورد دار تمامی برجهای جهان، حتی برجهای رادیو تلویزیونی خواهد بود.
این آسمانخراش دارای 57 دستگاه آسانسور و 8 دستگاه پله برقی می باشد. ضمن اینکه آسانسور آتشنشان با ظرفیت 5500 کیلو گرم و دو دستگاه آسانسور رصدخانه ( کابین عرشه ای) با ظرفیت های 12 و 14 نفره مستقیما از پائین تا بالاترین نقطه برج حرکت می کند و لذا مسافرت با این کابینها طولانی ترین سفر آسانسوری در جهان خواهد بود. که با سرعتی معادل ده متر بر ثانیه (10m/s) باشد.
بلند مرتبه سازی در ایران
بلند مرتبه سازی و آپارتمان سازی در ایران از حدود سالهای 1328 شمسی(1950 میلادی) در شهر تهران آغاز شد. البته قبل از سال 1328 از معدود ساختمانهای چند طبقه می توان از باشگاه افسران نام برد، که 4 طبقه بود و یک آسانسور هم داشت که تشریفاتی بوده است.
در آن سالها تمامی پروژه های عمرانی کشور توسط مهندسین و تکنسین های خارجی اداره می شد. یکی از ایرانیان تحصیل کرده و وطن دوست که در آن سالها با همت بلند خود تصمیم گرفت این انحصار را شکسته و خود آغاز گر تحولی نو باشد کسی نبود بجز آقای مهندس هوشنگ خانشقانی متولد 1299 شمسی (1921 میلادی) فارغ التحصیل رشته راه و ساختمان از دانشکده فنی تهران در سال 1322 شمسی(1944 میلادی) بود. این جوان با توجه به عشق و علاقه ای که به وطن خود داشت، با ذهن خلاق و کاوشگر خویش و با عنایت به تنفر و انزجاری که از حضور بی واسطه بیگانگان در کشور خود داشت، همیشه در این فکر بود که توانمندی و استعداد مهندسین ایرانی را به عرصه برساند.
اولین جرقه این تفکر در سفری که به پاریس داشت ذهن او را به خود مشغول کرد، چون در آنجا در یک هتل بلند مرتبه سکونت داشت و با دیدن این ساختمان بلند و دیگر ساختمانهای موجود در آنجا، تصمیم گرفت پس از بازگشت به ایران، اولین برج بلند در کشورش بدست یک ایرانی ساخته شود. با بازگشت از فرانسه، بررسی و رایزنی های لازم را انجام، و پس از چندی منطقه مناسب انتخاب گردید.
در سال 1328 شمسی( 1950 میلادی) زمینی در شرق میدان مخبرالدوله در شهر تهران تعین و عملیات ساختمانی آن آغاز گردید. این ساختمان دارای 10 طبقه بود و تا آن تاریخ هیچ مشابه ای در ایران نداشت، این ساختمان در سال 1330 شمسی (1952 میلادی) تکمیل و آماده بهره برداری گردید.
پس از ساخته شدن این ساختمان توسط مهندس خانشقاقی، دومین ساختمان بلند در ایران توسط یک معمار آلمانی در خیابان شاه که 16 طبقه داشت و به ساختمان پلاسکو مشهور بود، طی سالهای 1341 الی 1339 شمسی(1963-1961 میلادی) ساخته شد.
در دهه چهل و دو سال بعد از ساخته شدن ساختمان پلاسکو ساختمان دیگری در همان منطقه ساخته شد بنام ساختمان آلومنیوم در 13 طبقه، و پس از آن به ترتیب مجموعه بهجت آباد، بانک کار، و ساختمان 20 طبقه سامان ساخته شد.
نکته مهم وقابل توجه در مورد آسانسور این ساختمان 10 طبقه بود که به روایت آقای مهندس هوشنگ خانشقاقی شنیدنی است. ایشان در این مورد اظهار داشته : جهت آسانسور این برج تحقیقات وسیعی انجام دادیم و حتی با چند شرکت خارجی و یکی از شرکتهای آلمانی تماس گرفتیم که قیمت پیشنهادی این شرکتها بسیار زیاد بود، تصمیم گرفتم آسانسور آنرا خودم بسازم و لذا اولین کاری که کردم مطالعه بود، برای جمع آوری اطلاعات به سراغ کتابخانه دانشکده فنی رفتم، کتابهای بسیار جالب و خوبی داشت . از آنها نهایت استفاده را برده و نت برداری های لازم را انجام دادم. پس از مطالعات زیاد دیدم ساختن آسانسور خیلی هم سخت نیست، چند مورد کار ظریف دارد که باید فکرش را می کردم.
شش ماه شبانه روز مطالعه، تحقیق و کار کردم، چه شبهایی که تا سحر بیدار بودم. بعد از این که تحقیقات کامل شد، طراحی را انجام داده و نوبت تامین قطعات رسید. شاید باورش برای شما سخت باشد که چگونه قطعات اصلی آسانسور را تهیه و ساختم؟ با کمک اشیاء خارج از رده باقی مانده از جنگ جهانی که در اوراق فروشی های تهران وجود داشت، قطعات بسیاری تهیه و در کارگاه با تبدیل جعبه دنده های گوناگون و سر هم کردن این قطعات و کوبل کردن موتور، موفق به ساخت موتور گیربکس شدم.
پس از نصب ریل های هادی و وزنه تعادل و دیگر ادوات ایمنی که خیلی فکر من را مشغول کرده بود و وقت زیادی هم از من گرفت، به فکر کابین آسانسور افتادم. خیلی تلاش کردم تا عاقبت به کمک یک نجار با سلیقه و کارکشته سر انجام موفق شدیم یک کابین بسیار شیک و زیبا را به کمک نجار مذکور بسازیم و با مونتاژ اسکلت کابین و دیواره و سقف و کف آن و ظرافتهایی دکه این نجار صنعتگر بکار برد، خیلی شیک تر از کابین آسانسورهای فرنگی از کار در آمد.
مهندس هوشنگ خانشقاقی پس از اتمام این ساختمان گفته: “به هر حال من همیشه دلم می خواست کارهایی بکنم که تا بحال نشده، به همین دلیل و دلایل دیگر به فکر ساحتن ساختمان بلند افتادم، تهران کم کم داشت بزرگ می شد و فکر کردم ساختمان بلند هم بزودی رایج می شود . باید کسی شجاعت شروع کردن می داشت که من داشتم. این ساختمان مانند یک مدرسه بود برای من، خیلی مطالعه کردم.”
مهندس خانشقاقی را می توان طراح و سازنده اولین آسانسور در ایران، طراح دستگاه شمع کوبی و طراح هواپیمای بدون موتور نیز نامید. یکی از تعابیری که مهندس خانشقانی در اواخر عمر بکار می برد این است:
“من و آدمهایی نظیر من فکر نمی کنیم موجودات خارق العاده ای هستیم، ما آدمهای عادی هستیم، عادی مثل یک پیچ، ماشینی هست که شما می خواهید آنرا درست کنید و احتیاج به یک پیچ دارد. به اوراقچی مراجعه کرده و این پیچ را پیدا نموده و سر جایش می بندید و ماشین را راه می اندازید. ما همان پیچ هستیم باید ما را پیدا می کردند و سر جایمان قرار می دادند، اما رسم روزگار خلاف این بود اگر به اصطلاح همین پیچ ها سر جای خود قرار می گرفتند، دنیا را عوض می کردند. برعکس ممالک مترقی جهان، در مملکت ما کسی نبود که وقتش را صرف پیدا کردن این پیچ ها کند. که ما هم بتوانیم مملکتمان را همگام با پیشرفت آنان کنیم.”
همچنین در جایی دیگر گفته: “من از کارهای سخت که محتاج فکر کردن است لذت می برم، عشق مهندسی داشتم و اعتقاد داشتم مهندس کسی است که می تواند چیزهایی را با حد اکثر استحکام و حد اقل وقت و مخارج بسازد. همیشه پیشرفت های فنی و علمی دنیا بر اساس همین اصل صورت گرفته است. منتهی در کشورهای پیشرفته علم ها به هم افزوده می شود، چون نظاممند کار می کنند.” روحش شاد.
منابع و ماخذ :
wikipedia
shabakeye melli madares
anjomane bartar-e-omran va memari